Leki małocząsteczkowe, m.in. modulatory dla sfingozyno-1-fosforanu (S1P), stanowią jedną z najnowszych opcji terapeutycznych we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego (WZJG). Agonistyczne działanie modulatorów S1P powoduje zahamowanie migracji komórek układu immunologicznego z węzłów chłonnych oraz ze śledziony do układu krążenia, a co za tym idzie – do pozostałych tkanek, w tym zmienionej zapalnie błony śluzowej jelita, powodując zmniejszenie stanu zapalnego w jej obrębie. Jednym z przedstawicieli tej grupy leków jest ozanimod – modulator receptorów S1PR1 i S1PR5 – wykorzystywany również do leczenia postaci rzutowo-remisyjnej stwardnienia rozsianego. Ozanimod jest pierwszym zarejestrowanym modulatorem S1P do stosowania w umiarkowanej i ciężkiej postaci WZJG u chorych dorosłych, którego skuteczność w tym wskazaniu została potwierdzona w dwóch randomizowanych, podwójnie zaślepionych, kontrolowanych placebo, wieloośrodkowych badaniach klinicznych: 32-tygodniowym badaniu fazy 2 (TOUCHSTONE) oraz 52-tygodniowym badaniu fazy 3 (True North). W niniejszym opracowaniu omówiony został mechanizm działania ozanimodu oraz jego obecne miejsce w praktyce klinicznej u pacjentów z WZJG, ze szczególnym naciskiem na skuteczność i bezpieczeństwo stosowania.
Dział: Wiedza praktyczna
Prawidłowe oczyszczenie jelita do badań/zabiegów tego wymagających jest ważnym aspektem jakości danej procedury. Wśród wielu preparatów służących do przygotowania, lek PEG-ASC wykazuje się dużą skutecznością oraz bezpieczeństwem.
Probiotyki, jako farmaceutyki dostępne bez recepty, są dość często kupowane przez pacjentów. Wśród mnogości dostępnych na rynku preparatów, przy jednoczesnej nieznajomości ich mechanizmów działania, trudno czasami wybrać szczepy dobrane do konkretnych jednostek chorobowych lub te, które posiadają rzeczywiste rekomendacje towarzystw naukowych. Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie mechanizmów działania oraz wskazań do stosowania szczepu Bifidobacterium infantis 35624 (znanego również jako Bifidobacterium longum 35624). Szczep ten opisany został już ponad 25 lat temu, co pozwoliło dokładnie go zbadać, zdefiniować, a także przeprowadzić szereg badań. Ich wyniki wykazały jego pozytywne działanie nie tylko w redukcji objawów zespołu jelita nadwrażliwego (takich jak: bóle brzucha, wzdęcia, zaburzenia rytmu wypróżnień), ale dzięki silnym właściwościom przeciwzapalnym dały szansę na wykorzystanie tychże właściwości w innych jednostkach chorobowych (np. w łuszczycy czy zespole przewlekłego zmęczenia). Warto również podkreślić, że Bifidobacterium infantis 35624 uzyskał rekomendację World Gastroenterology Organisation w leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego, w którym to wykazuje poprawę całościowych objawów choroby.
Zespół jelita nadwrażliwego należy do przewlekłych chorób przewodu pokarmowego (dotyczy zarówno jelita cienkiego, jak i grubego). Klasyfikuje się ją jako zaburzenie interakcji jelitowo‑mózgowych (mózgowo-trzewnych). Główne objawy to bóle brzucha i zaburzenia rytmu wypróżnień (zaparcia, biegunka, wzdęcia, postaci mieszane). Diagnostyka różnicowa bywa długa i żmudna, przy czym zaleca się ograniczenie jej do niezbędnego minimum. Terapia IBS obejmuje zarówno farmakoterapię (leki rozkurczowe, przeciwwzdęciowe, przeciwbólowe, psychotropowe – przeciwdepresyjne), leczenie behawioralne, aktywność fizyczną i probiotykoterapię. U niektórych pacjentów zapalenia w obrębie górnego odcinka przewodu pokarmowego mogą wywołać zaostrzenie IBS.
Koloidalny kwas krzemowy (KKK) wykazuje istotne właściwości gastroprotekcyjne dzięki zdolności do adsorbowania toksyn, metabolitów bakteryjnych i innych szkodliwych substancji w przewodzie pokarmowym. Jego stosowanie wspomaga regenerację nabłonka jelitowego oraz może przyczyniać się do poprawy funkcji barierowych jelit. Artykuł przedstawia mechanizmy działania KKK, wskazania kliniczne, bezpieczeństwo stosowania oraz aktualne dowody naukowe dotyczące jego efektywności we wspomaganiu terapii schorzeń przewodu pokarmowego i profilaktyce powikłań jelitowych.
Przewlekłe zaparcia i ich powikłania proktologiczne, takie jak hemoroidy i szczeliny odbytu, znacząco pogarszają jakość życia. Oprócz standardowych terapii dietetycznej i farmakologicznej stosowanie pochodnych antrachinonowych, wyciągu z kory kasztanowca, oleju rycynowego oraz miejscowej lidokainy może przynosić ulgę objawową. Artykuł omawia mechanizmy działania, wskazania, ograniczenia i bezpieczeństwo stosowania tych środków, podkreślając znaczenie krótkotrwałego stosowania i monitorowania pacjentów.
Aktualnie choroba stłuszczeniowa wątroby stanowi jeden z głównych problemów dotyczących nie tylko populacji dorosłych, lecz także dzieci. Wieloczynnikowe podłoże choroby, która zbyt późno leczona lub nieleczona prowadzi do marskości wątroby i zwiększonego ryzyka raka wątrobowokomórkowego, stała się przedmiotem zainteresowań licznych gremiów medycznych. Detoksykacyjna i metaboliczna funkcja wątroby jest również regulowana przez środowisko mikrobioty jelitowej, a oś jelitowo-wątrobowa stanowi kluczowy element w złożonym mechanizmie symbiozy pomiędzy tymi narządami. Nie mniej ważna jest rola kwasów żółciowych, które nie tylko wspomagają trawienie i wchłanianie produktów pokarmowych, ale także utrzymują równowagę i skład mikrobioty jelitowej, zapobiegają kamicy dróg żółciowych, wykazują działanie hepatoprotekcyjne, antyapoptotyczne i immunomodulujące wobec wątroby. W połączeniu z odpowiednią suplementacją probiotykami o ukierunkowanym, korzystnym działaniu na barierę jelitową i regulację metabolizmu mogą stanowić łącznie atrakcyjną metodę profilaktyki i leczenia choroby stłuszczeniowej wątroby.
Ból brzucha to jedna z najczęściej zgłaszanych przez pacjentów dolegliwości, zarówno w gabinecie lekarza POZ, jak i u gastroenterologa. Problem jest powszechny i stanowi duże wyzwanie diagnostyczno-terapeutyczne. „Czynnościowy” ból brzucha (FACP) może współistnieć samodzielnie oraz stanowić objaw innych schorzeń. Nadal w pełni nie wyjaśniono jego etiologii, natomiast według aktualnych danych może on wynikać z zaburzeń interakcji osi mózgowo-jelitowej, dysbiozy, nadwrażliwości trzewnej, zaburzeń motoryki jelit oraz aktywacji immunologicznej skutkującej przewlekłym stanem zapalnym o niewielkim nasileniu. Wytyczne rekomendują jako lek pierwszego rzutu preparat spazmolityczny. W przypadku jego niezadowalającej skuteczności można go zamienić na substancje o innym mechanizmie działania. Jako leczenie wspomagające korzyść może przynieść dodanie do terapii metamizolu. U niektórych chorych korzystne może okazać się wprowadzenie do terapii niewielkich dawek trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny lub pregabaliny. Dostępne dane literaturowe dotyczące naszego kraju wskazują drotawerynę jako najczęściej przepisywany lek rozkurczowy, gdzie zarówno lekarze POZ, jak i pacjenci określają go jako skuteczny i bezpieczny w terapii bólów brzucha. Warto podkreślić konieczność dalszej edukacji środowiska farmaceutów, jak i samych pacjentów w rozpoznawaniu objawów alarmowych i właściwego określania czasu konieczności konsultacji lekarskiej.
Zespół jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome – IBS) to przewlekła choroba przewodu pokarmowego, która zaliczana jest do tzw. zaburzeń osi trzewno-mózgowej. Szacuje się, że IBS dotyka około 10–15% populacji ogólnej, co sprawia, że jest to jedno z najczęstszych schorzeń przewodu pokarmowego na świecie. IBS nie tylko istotnie obniża jakość życia pacjentów, ale również stanowi poważne obciążenie dla systemu opieki zdrowotnej oraz gospodarki ze względu na częste wizyty lekarskie i zmniejszoną wydajność pracy. Od czasu wprowadzenia Kryteriów Rzymskich IV w 2016 r., które ułatwiły precyzyjniejsze rozpoznanie, nastąpił duży postęp w rozumieniu i leczeniu tej choroby. W związku z planowaną rewizją powyższych kryteriów coraz większą uwagę poświęca się poprawie jakości życia osób z IBS, ze szczególnym naciskiem na skuteczne leczenie bólu, będącego kluczowym objawem choroby.
Stłuszczeniowa choroba wątroby związana z zaburzeniami metabolicznymi to najczęściej występująca jednostka chorobowa na świecie. Szacuje się, że częstość jej występowania w populacji ogólnej wynosi ok. 25%. U ok. jednej trzeciej pacjentów następuje progresja choroby do stłuszczeniowego zapalenia wątroby. Mimo nadal nie w pełni wyjaśnionej patofizjologii coraz częściej podkreśla się możliwość zaangażowania w nią mikrobioty jelitowej. Pozwoliło to na wyodrębnienie pojęcia osi jelitowo-wątrobowej. Komunikacja między tymi dwoma organami jest złożona i wzajemna. Możliwość zastosowania celowanej probiotykoterapii w zapobieganiu i leczeniu wielu schorzeń, w tym stłuszczeniowej choroby wątroby, jest tematem coraz większej liczby opublikowanych prac. Analizuje się również możliwość wykorzystania prebiotyków, synbiotyków czy zastosowania przeszczepu mikrobioty jelitowej. Mimo konieczności prowadzenia dalszych badań i niejednoznacznych wyników można wykazać probiotyki o udokumentowanym działaniu zapobiegającym progresji i łagodzącym objawy stłuszczeniowej choroby wątroby. Warto jednak podkreślić, że z uwagi na zróżnicowaną etiologię i wieloczynnikową patofizjologię opisywanej choroby trudno porównywać pomiędzy sobą wyniki badań tego typu.
Oś jelitowo-mózgowa (ang. gut-brain axis – GBA) jest to złożony system komunikacyjny obejmujący autonomiczny i ośrodkowy układ nerwowy, układ neuroendokrynny, immunologiczny oraz mikrobiotę jelitową. Utrzymanie prawidłowego funkcjonowania tej osi jest kluczowe dla zachowania zdrowia psychicznego i funkcji przewodu pokarmowego. Mikrobiota jelitowa ma istotny wpływ na funkcjonowanie osi GBA, m.in. oddziaływanie na barierę jelitową oraz modulację odpowiedzi immunologicznej i neuroprzekaźnikowej. Do głównych szlaków komunikacyjnych osi jelitowo-mózgowej zaliczamy szlaki neuronalne, szlaki neuroendokrynne i szlaki związane z układem immunologicznym. Probiotyki, w szczególności Bifidobacterium longum 35624 + 1714, stanowią obiecujące podejście terapeutyczne w zaburzeniach osi jelitowo-mózgowej, mogące łagodzić zarówno objawy somatyczne, jak i psychiczne. Istnieje potrzeba prowadzenia dalszych badań klinicznych i translacyjnych, które pozwolą na lepsze zrozumienie mechanizmów osi jelitowo-mózgowej i umożliwią opracowanie spersonalizowanych metod leczenia opartych na modulacji mikrobioty.
Podróżowanie, w szczególności do krajów o niskim standardzie sanitarnym, wiąże się ze zwiększonym ryzykiem infekcji. Jak mówią szacunkowe dane, biegunka podróżnych występuje nawet u 20–60% osób, które odwiedzają kraje o niskim statusie ekonomicznym. Jak pokazują statystyki, nawet 33–52% podróżujących nie przestrzega podstawowych zasad higieny związanych z konsumpcją wody i produktów spożywczych. Biegunka podróżnych zazwyczaj trwa do dwóch dni i ustępuje samoistnie, ale w ok. 10% przypadków wymaga udzielenia pomocy medycznej, natomiast w 3% przypadków nawet hospitalizacji. W profilaktyce biegunki podróżnych warto pamiętać o podstawowych zasadach, takich jak unikanie ryzykownych napojów (woda kranowa, napoje z lodem) oraz potraw (surowe, niedogotowane i nieumyte) i stosowanie podstawowych zasad higieny, jak regularne mycie rąk i w razie potrzeby stosowanie środków dezynfekujących.