Stłuszczeniowa choroba wątroby związana z zaburzeniami metabolicznymi to najczęściej występująca jednostka chorobowa na świecie. Szacuje się, że częstość jej występowania w populacji ogólnej wynosi ok. 25%. U ok. jednej trzeciej pacjentów następuje progresja choroby do stłuszczeniowego zapalenia wątroby. Mimo nadal nie w pełni wyjaśnionej patofizjologii coraz częściej podkreśla się możliwość zaangażowania w nią mikrobioty jelitowej. Pozwoliło to na wyodrębnienie pojęcia osi jelitowo-wątrobowej. Komunikacja między tymi dwoma organami jest złożona i wzajemna. Możliwość zastosowania celowanej probiotykoterapii w zapobieganiu i leczeniu wielu schorzeń, w tym stłuszczeniowej choroby wątroby, jest tematem coraz większej liczby opublikowanych prac. Analizuje się również możliwość wykorzystania prebiotyków, synbiotyków czy zastosowania przeszczepu mikrobioty jelitowej. Mimo konieczności prowadzenia dalszych badań i niejednoznacznych wyników można wykazać probiotyki o udokumentowanym działaniu zapobiegającym progresji i łagodzącym objawy stłuszczeniowej choroby wątroby. Warto jednak podkreślić, że z uwagi na zróżnicowaną etiologię i wieloczynnikową patofizjologię opisywanej choroby trudno porównywać pomiędzy sobą wyniki badań tego typu.
Dział: Wiedza praktyczna
Oś jelitowo-mózgowa (ang. gut-brain axis – GBA) jest to złożony system komunikacyjny obejmujący autonomiczny i ośrodkowy układ nerwowy, układ neuroendokrynny, immunologiczny oraz mikrobiotę jelitową. Utrzymanie prawidłowego funkcjonowania tej osi jest kluczowe dla zachowania zdrowia psychicznego i funkcji przewodu pokarmowego. Mikrobiota jelitowa ma istotny wpływ na funkcjonowanie osi GBA, m.in. oddziaływanie na barierę jelitową oraz modulację odpowiedzi immunologicznej i neuroprzekaźnikowej. Do głównych szlaków komunikacyjnych osi jelitowo-mózgowej zaliczamy szlaki neuronalne, szlaki neuroendokrynne i szlaki związane z układem immunologicznym. Probiotyki, w szczególności Bifidobacterium longum 35624 + 1714, stanowią obiecujące podejście terapeutyczne w zaburzeniach osi jelitowo-mózgowej, mogące łagodzić zarówno objawy somatyczne, jak i psychiczne. Istnieje potrzeba prowadzenia dalszych badań klinicznych i translacyjnych, które pozwolą na lepsze zrozumienie mechanizmów osi jelitowo-mózgowej i umożliwią opracowanie spersonalizowanych metod leczenia opartych na modulacji mikrobioty.
Podróżowanie, w szczególności do krajów o niskim standardzie sanitarnym, wiąże się ze zwiększonym ryzykiem infekcji. Jak mówią szacunkowe dane, biegunka podróżnych występuje nawet u 20–60% osób, które odwiedzają kraje o niskim statusie ekonomicznym. Jak pokazują statystyki, nawet 33–52% podróżujących nie przestrzega podstawowych zasad higieny związanych z konsumpcją wody i produktów spożywczych. Biegunka podróżnych zazwyczaj trwa do dwóch dni i ustępuje samoistnie, ale w ok. 10% przypadków wymaga udzielenia pomocy medycznej, natomiast w 3% przypadków nawet hospitalizacji. W profilaktyce biegunki podróżnych warto pamiętać o podstawowych zasadach, takich jak unikanie ryzykownych napojów (woda kranowa, napoje z lodem) oraz potraw (surowe, niedogotowane i nieumyte) i stosowanie podstawowych zasad higieny, jak regularne mycie rąk i w razie potrzeby stosowanie środków dezynfekujących.
Eozynofilowe zapalenie przełyku (ang. eosinophilic esophagitis – EoE) to choroba przewlekła o podłożu immunologicznym, zależnym od limfocytów Th2. Klinicznie objawia się dysfunkcją przełyku, a histologicznie naciekiem zapalnym ściany przełyku, w którym dominują eozynofile. Głównym czynnikiem wyzwalającym objawy są alergeny pokarmowe, ale też i wziewne. EoE występuje często u chorych z astmą, atopowym zapaleniem skóry i alergicznym nieżytem nosa. Najdokładniejszą metodą diagnostyczną jest gastroskopia z pobraniem wycinków z przełyku i oceną histopatologiczną. EoE różnicuje się m.in. z chorobą refluksową przełyku (ChRP), której obraz kliniczny jest niekiedy podobny. W leczeniu EoE stosuje się farmakoterapię i dietę eliminacyjną, a w przypadku objawowego zwężenia przełyku czy utknięcia ciała obcego niezbędne bywa leczenie endoskopowe. EoE jest chorobą przewlekłą, jej przebieg jest trudny do przewidzenia, a objawy mogą istotnie obniżać jakość życia pacjenta. Aktualnie nie ma jednoznacznych dowodów, że EoE zwiększa ryzyko raka przełyku.
Czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego (CZPP) obejmują m.in. zespół jelita nadwrażliwego (ZJN), są także częstym problemem klinicznym zarówno u dzieci, jak i dorosłych, a ich przyczyny mają podłoże psychosomatyczne, somatyczne lub czynnościowe. Kluczową rolę w ich patofizjologii odgrywają nadwrażliwość trzewna oraz zaburzenia osi mózgowo-jelitowo-mikrobiotycznej. W diagnostyce CZPP stosuje się głównie Kryteria Rzymskie IV, a rozpoznanie często opiera się na wykluczeniu innych przyczyn organicznych. Terapia CZPP obejmuje leczenie farmakologiczne, niefarmakologiczne oraz suplementacyjne, w tym koloidalny kwas krzemowy, który dzięki swoim właściwościom ochronnym i adsorpcyjnym może łagodzić objawy takie jak wzdęcia, refluks czy ból brzucha. Preparat ten działa miejscowo, jest bezpieczny, a jego stosowanie może przynieść ulgę wielu pacjentom z CZPP. Szczególną nadzieję budzi jego potencjał w leczeniu ZJN i objawów towarzyszących, co czyni go obiecującą opcją terapeutyczną.
Etiologia występowania nieswoistych chorób zapalnych jelit, do których zaliczamy wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) oraz chorobę Leśniowskiego-Crohna, nadal pozostaje nie w pełni poznana. Brak jednoznacznego czynnika sprawczego powoduje, że obecnie niemożliwe jest leczenie przyczynowe tych schorzeń. Jednym z leków wykorzystywanych w ich terapii jest mesalazyna, która – zwłaszcza w przypadku WZJG – wciąż stanowi pierwszą linię farmakoterapii zarówno w indukcji, jak i utrzymaniu remisji. Kwas 5-aminosalicylowy wykazuje działanie przeciwzapalne wynikające z hamowania syntezy prostaglandyn i leukotrienów oraz hamowania reakcji utleniania w błonie śluzowej jelita. Ze względu na znaczne zróżnicowanie umiejscowienia i rozległości zmian w przebiegu nieswoistych chorób zapalnych jelit konieczne było opracowanie różnych postaci farmaceutycznych mesalazyny, takich jak formy doustne, czopki czy wlewki – po to, by dostarczyć jak największą ilość jej postaci aktywnej do docelowego miejsca działania. Zadaniem niniejszego artykułu jest przybliżenie mechanizmu działania mesalazyny oraz różnic pomiędzy poszczególnymi postaciami farmaceutycznymi.
Witamina B12, zwana również kobalaminą, to związek kluczowy dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jej obecność wpływa na procesy zachodzące w niemal każdej komórce, od produkcji energii po utrzymanie sprawności układu nerwowego. Choć zapotrzebowanie na tę substancję jest stosunkowo niewielkie, jej niedobór może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Warto zrozumieć, jakie mechanizmy decydują o jej wyjątkowości i jak zadbać o odpowiedni poziom tego składnika.
Zakażenie Helicobacter pylori jest jednym z najczęstszych zakażeń przewodu pokarmowego na świecie. Dane z Europejskiego Rejestru Leczenia H. pylori (ang. European Registry on the Management of Helicobacter pylori Infection – Hp-EuReg) z lat 2013–2025 dostarczają unikalnych informacji o skuteczności i bezpieczeństwie stosowanych terapii eradykacyjnych w warunkach codziennej praktyki lekarskiej. W artykule omówiono rolę i znaczenie Hp-EuReg, aktualne strategie terapeutyczne, opracowane na podstawie danych zebranych w Hp-EuReg, ze szczególnym uwzględnieniem terapii poczwórnej zawierającej bizmut (BQT), przestrzegania zaleceń, oporności bakterii na antybiotyki, stosowania probiotyków oraz efektywności leczenia eradykacyjnego w różnych grupach pacjentów. Przedstawiono także rekomendacje dotyczące optymalizacji leczenia i kierunki dalszych badań.
Nieswoiste zapalenia jelit (ang. inflammatory bowel disease – IBD) stanowią grupę idiopatycznych, przewlekłych chorób zapalnych przewodu pokarmowego o charakterystycznym obrazie klinicznym. Wśród IBD najbardziej istotne pod względem klinicznym i prognostycznym są choroba Leśniowskiego-Crohna (ang. Crohn’s disease – CD) i wrzodziejące zapalenie jelita grubego (ang. ulcerative colitis – UC). Dotychczas nie zostały w pełni poznane czynniki etiologiczne i procesy patogenetyczne nieswoistych zapaleń jelit. Aktualnie uważa się, że u osób chorujących występuje genetyczna predyspozycja do rozwoju choroby połączona z wystąpieniem zaburzeń immunoregulacji w zakresie błony śluzowej przewodu pokarmowego.
Podstawowym celem leczenia pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego jest wprowadzenie w remisję, zarówno kliniczną, jak i endoskopową, laboratoryjną i mikroskopową. Wbrew pozorom jest to możliwe poprzez optymalizację leczenia konwencjonalnego oraz kontrolę podstawowych parametrów zapalnych, jak CRP czy kalprotektyna. Odpowiednio długi czas terapii, dawka leku, współpraca pomiędzy pacjentem a lekarzem znacząco wzmacniają szansę na długotrwałą remisję, opóźniają włączenie steroidów systemowych oraz leczenia biologicznego.
Eubioza, czyli optymalna co do składu i różnorodności mikrobiota jelitowa, odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu homeostazy organizmu, zaś dysbioza, czyli nieprawidłowy skład ilościowy i jakościowy mikrobioty jelitowej, jest coraz częściej wiązana z wieloma schorzeniami, takimi jak choroby zapalne jelit, otyłość, cukrzyca typu 2, a także zaburzenia neurologiczne i skórne. Zmiany w składzie mikrobioty mogą prowadzić do rozwoju minimalnego stanu zapalnego w błonie śluzowej jelita oraz osłabienia odporności. Koncepcja modyfikacji mikrobioty jest znana ludzkości od tysiącleci, a odkąd możliwa stała się synteza probiotycznych szczepów bakterii, pojawiło się wiele badań udowadniających jej skuteczność w wielu jednostkach chorobowych. Jednym z najstarszych i najlepiej przebadanych jest probiotyczny szczep Lactobacillus paracasei, który wykazuje pozytywny wpływ na mikrobiotę jelitową w wielu mechanizmach, wspomaga odbudowę prawidłowej mikrobioty, poprawiając funkcje bariery jelitowej oraz zmniejszając stan zapalny. Badania sugerują, że może on mieć także korzystny wpływ na układ odpornościowy, wspierając organizm w walce z infekcjami i zapobiegając przewlekłym chorobom zapalnym jelit. Efektem rosnącej siły dowodów na skuteczność probiotykoterapii w chorobach przebiegających z dysbiozą są najnowsze wytyczne Światowego Towarzystwa Gastroenterologii (ang. WGO) omawiające wskazania do stosowania probiotyków.
Prehabilitacja to kompleksowy proces przygotowujący pacjentów do operacji gastrochirurgicznych mający na celu optymalizację ich stanu zdrowia, zmniejszenie ryzyka powikłań oraz przyspieszenie rekonwalescencji. Prehabilitacja obejmuje cztery kluczowe elementy: trening fizyczny, wsparcie żywieniowe, pomoc psychologiczną oraz modyfikację czynników ryzyka. Regularna aktywność fizyczna poprawia wydolność krążeniowo-oddechową i siłę mięśniową, natomiast interwencje żywieniowe zapobiegają niedożywieniu i zwiększają rezerwy energetyczne pacjenta. Wsparcie psychologiczne redukuje stres i lęk, co przekłada się na lepszą tolerancję zabiegu. Dodatkowo eliminacja szkodliwych nawyków, takich jak palenie i nadmierne spożycie alkoholu, poprawia ogólną kondycję organizmu. Prehabilitacja wpisuje się w nowoczesne strategie opieki okołooperacyjnej, takie jak ERAS (Enhanced Recovery After Surgery), minimalizując stres chirurgiczny i maksymalizując efektywność powrotu do zdrowia. Wdrożenie prehabilitacji jako standardu postępowania może znacząco poprawić wyniki leczenia i skrócić czas hospitalizacji pacjentów poddawanych operacjom gastrochirurgicznym.