Endosonografia jest obecnie jednym z głównych narzędzi wykorzystywanych w diagnostyce gastroenterologicznej, a zwłaszcza w chorobach trzustki i dróg żółciowych. Metoda ta umożliwia zwykle precyzyjne uzupełnienie procesu diagnostycznego, który rozpoczyna się od innych badań obrazowych (ultrasongrafia, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny). W artykule omówiono szczegółowo rolę endosonografii w wymienionych wyżej chorobach.
Przełyk Barretta (PB) jest stanem przedrakowym związanym ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka gruczołowego przełyku. Jednym z prekursorów PB jest choroba refluksowa przełyku, wobec czego występowanie tego schorzenia jest związane z jej rozpowszechnieniem. Rozpoznanie PB powinno zostać postawione na podstawie dokładnej oceny zmian makroskopowych w badaniu endoskopowym oraz wyniku badania histopatologicznego wycinków pobranych w trakcie gastroskopii. Chorym z PB i z objawami refluksu zaleca się terapię przeciwwydzielniczą. Przewlekłe leczenie IPP u bezobjawowych chorych z PB, mimo że pozostaje przedmiotem dyskusji, jest zalecane w większości wytycznych. Przewlekłe stosowanie IPP przez podwyższenie poziomu odczynu pH w żołądku może sprzyjać sekwencji zdarzeń: metaplazja – dysplazja – rak w wyniku karcinogennego działania soli żółciowych. Leczenie endoskopowe polegające na usuwaniu widocznych zmian ogniskowych, niezależnie od stopnia neoplazji, powinno być prowadzone w ośrodkach eksperckich.
Zespół jelita nadwrażliwego (ZJN) to zespół dolegliwości, które nie są spowodowane żadnymi organicznymi lub metabolicznymi uszkodzeniami przewodu pokarmowego. Jego patomechanizm jest złożony, choć obecnie uważa się, że u jego podstawy znajdują się zaburzenia w funkcjonowaniu osi mózgowo-jelitowej. Nie bez znaczenia są czynniki genetyczne, środowiskowe oraz podkreślana obecnie dysbioza jelitowa, bez względu na jej przyczyny. W związku z tym złożonym patomechanizmem leczenie ZJN jest wielokierunkowe i obejmuje: postępowanie psychologiczne (poradnictwo i edukację rodzicielską, terapię poznawczo-behawioralną, hipnozę), dietetyczne (dietę FODMAP – niebędącą jednak obecnie terapią zalecaną u dzieci) oraz leki z bardzo różnych grup, jak: ziołowe (STW-5), rozkurczowe, probiotyki czy koloidalny kwas krzemowy. Wymienione wyżej sposoby leczenia omówiono szerzej, gdyż mają one badania potwierdzające ich skuteczność u dzieci.
Ostatnie lata to okres dynamicznych zmian w dostępności nowych opcji leczenia nieswoistych chorób zapalnych jelit (NChZJ). Rosnąca liczba leków ukierunkowanych molekularnie daje coraz większe możliwości osiągania ambitnych celów terapeutycznych zarówno w chorobie Leśniowskiego- -Crohna (ChLC), jak i we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego (WZJG). Jednym z leków o najlepszych dowodach naukowych na przydatność w terapii NChZJ jest upadacytynib (UPA). To pierwszy doustny lek małocząsteczkowy, który uzyskał rejestrację we WZJG i ChLC. Charakteryzuje się dużą skutecznością, szybkim początkiem działania, dobrym profilem bezpieczeństwa i przydatnością także u chorych z pozajelitowymi manifestacjami NChZJ. W niniejszej pracy podsumowano aktualne możliwości zastosowania nowoczesnych opcji leczenia NChZJ ze szczególnym uwzględnieniem terapii UPA. Przedstawiono także najważniejsze zasady stosowania leku w ramach programów lekowych realizowanych w Polsce.
Niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki (NZT, ang. EPI – exocrine pancreatic insufficiency) charakteryzuje się niewystarczającą produkcją enzymów trawiennych, prowadząc do zaburzenia procesów trawienia i wchłaniania, a w konsekwencji do wystąpienia niedoborów żywieniowych. Stan ten może wynikać z różnych przyczyn, takich jak przewlekłe zapalenie trzustki, mukowiscydoza, guzy trzustki, cukrzyca, celiakia, zapalne choroby jelit, operacje bariatryczne i zakażenie wirusem HIV. Diagnostyka NZT obejmuje zarówno testy bezpośrednie, jak i pośrednie, przy czym stężenie elastazy-1 w stolcu jest powszechnie stosowanym testem pośrednim. Kompleksowe leczenie NZT obejmuje zmiany stylu życia i diety, a także substytucyjną terapię enzymami trzustkowymi (ang. PERT – pancreatic enzyme replacement therapy), która polega na suplementacji mieszanką lipazy, amylazy i proteazy w celu wspomagania procesu trawienia. Skuteczna terapia zależy od dostarczenia tych enzymów do dwunastnicy w nieaktywnej formie, co często osiąga się dzięki formulacjom dojelitowym. W razie potrzeby mogą być również wymagane terapie wspomagające, w tym leki zmniejszające wydzielanie kwasu żołądkowego i leczenie współistniejących infekcji. Holistyczne podejście w terapii NZT może pomóc w zmniejszeniu powikłań związanych z niedożywieniem i znacząco poprawić jakość życia pacjentów.
Nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ) charakteryzują się takimi objawami, jak ból brzucha, biegunka i utrata masy ciała. Obecne metody leczenia NChZJ obejmują leki przeciwzapalne, immunosupresyjne i terapie biologiczne. Trwają jednak badania nad nowymi metodami leczenia, które mogą mieć większą skuteczność i korzystniejszy profil bezpieczeństwa. Kwas masłowy, krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy, z uwagi na swoje właściwości przeciwzapalne i immunomodulujące zwrócił uwagę badaczy jako potencjalny element terapii NChZJ. Kwas masłowy jest wytwarzany przez mikrobiotę jelitową poprzez fermentację błonnika pokarmowego. Jest on niezbędnym źródłem energii dla kolonocytów i odgrywa rolę w utrzymaniu integralności bariery jelitowej. Badania wykazały, że kwas masłowy może zmniejszać stan zapalny w jelitach poprzez hamowanie produkcji cytokin prozapalnych i promowanie produkcji cytokin przeciwzapalnych. Modulując odpowiedź immunologiczną, kwas masłowy pomaga przywrócić równowagę mikroflory jelitowej i poprawić funkcjonowanie bariery jelitowej. Może to prowadzić do zmniejszenia aktywności choroby i objawów u pacjentów z NChZJ.
Ostra biegunka infekcyjna wciąż pozostaje poważną jednostką chorobową. Najczęstszymi przyczynami biegunki są rotawirusy i norowirusy, rzadziej bakterie. Szczegółowa diagnostyka mikrobiologiczna u większości pacjentów bez niedoboru odporności nie jest konieczna, gdyż jej poznanie nie zmienia podstawowych zasad leczenia obejmującego nawodnienie, które stanowi podstawę leczenia i powinno być prowadzone drogą doustną, żywienie oraz ewentualne leczenie farmakologiczne. Najlepszym sposobem leczenia wydaje się połączenie probiotykoterapii z podażą doustnych płynów nawadniających. Przeprowadzone metaanalizy (szczególnie te oparte na analizie pacjentów pediatrycznych) wskazują, że podaż probiotyku równolegle ze standardowym postępowaniem (nawadnianiem doustnym) dzieciom chorym na ostrą biegunkę o umiarkowanym nasileniu skróciła czas trwania choroby średnio o 1 dobę w porównaniu z samym nawadnianiem doustnym. Dodatkowo odnotowano również, że podaż S. boulardii zmniejsza liczbę stolców biegunkowych oraz ryzyko wystąpienia biegunki trwającej dłużej niż 7 dni, a w przypadku wystąpienia ostrej biegunki rotawirusowej u najmłodszych dzieci (do 5 roku życia) skraca także czas hospitalizacji. Dlatego też towarzystwa naukowe zalecają stosowanie probiotyków jako uzupełnienie terapii w przebiegu biegunki infekcyjnej. Jednocześnie podkreśla się, że dowiedzioną skuteczność mają tylko dwa szczepy S. boulardii oraz L. rhamnosus GG.
Ścieżka sygnałowa JAK/STAT jest zaangażowana w patogenezę licznych chorób autoimmunizacyjnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), nieswoista choroba zapalna jelit (NChZJ) i atopowe zapalenie skóry (AZS). Szlak sygnałowy funkcjonuje w kilku kluczowych procesach fizjologicznych, takich jak np. hematopoeza lub różnicowanie komórkowe i modulacja immunologiczna. Ponad 50 rodzajów cytokin odgrywa rolę w sygnalizacji JAK/STAT. Tofacytynib (TOFA), tzw. mała cząsteczka i nieselektywny inhibitor kinaz janusowych, szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, charakteryzując się wysoką biodostępnością, krótkim okresem biologicznego półtrwania (T½) i brakiem immunogenności. TOFA ma wysoką skuteczność u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego (ang. ulcerative colitis – UC) i dobry profil bezpieczeństwa, chociaż należy wziąć pod uwagę pewne aspekty działania leku, zachowując należyte środki ostrożności. Szczególnie zwraca się uwagę na zwiększoną częstość zakażeń, np. półpaścem (herpes zoster – HZ), zaburzenia gospodarki lipidowej i powikłania sercowo-naczyniowe. W artykule przedstawiono dane dotyczące skuteczności TOFA u chorych na UC, w tym terapię ratunkową, oraz poddano krytycznej analizie raportowane działania niepożądane.
Błonnik pokarmowy to złożona grupa niestrawnych węglowodanów, obecnych głównie w produktach roślinnych, które nie są trawione ani wchłaniane w jelicie cienkim, ale mogą być fermentowane w jelicie grubym. Istnieje kilka podziałów błonnika, lecz w kontekście chorób jelit warto przytoczyć podział na błonnik rozpuszczalny i nierozpuszczalny w wodzie. W rekomendacjach leczenia IBS (ang. irritable bowel syndrome) zalecany jest wybór formy rozpuszczalnej, ze względu na jego zdolność do łagodzenia objawów przez normalizację funkcji przewodu pokarmowego i wspieranie mikrobioty. Kluczowe znaczenie ma również wybór odpowiedniej pożywki, która jest odpowiedzialna za produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), niezbędnych dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania jelit. Galaktomannan (częściowo hydrolizowana guma guar) wyróżnia się wśród źródeł błonnika rozpuszczalnego dzięki najefektywniejszemu pozyskiwaniu SCFA, w tym kwasu masłowego, co przyczynia się do skuteczniejszej redukcji objawów, stanowiąc cenny element diety osób z zaburzeniami jelitowymi.
Zespół jelita nadwrażliwego (IBS – irritable bowel syndrome) jest schorzeniem czynnościowym, w którym znaczny udział ma odpowiednia regulacja osi mózgowo-jelitowej, a co za tym idzie – mikrobioty jelitowej. Pomimo próby usystematyzowania wiadomości na temat skuteczności probiotykoterapii w IBS stanowiska ekspertów i towarzystw są niespójne, co wynika również z braku dobrych badań randomizowanych. Dostępne dane literaturowe dotyczące oceny skuteczności poszczególnych szczepów w łagodzeniu dolegliwości w IBS potwierdzają potencjalnie korzystny wpływ probiotyków na przebieg choroby, co jest ściśle związane ze szczepozależnością, jednak dalsze badania są niezbędne do ustalenia precyzyjnych wytycznych probiotykoterapii.
Proktokolektomia odtwórcza z zespoleniem krętniczo-odbytowym i wytworzeniem zbiornika jelitowego (ileo-pouch-anal anastomosis – IPAA) jest metodą z wyboru w leczeniu chirurgicznym wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG) oraz rodzinnej polipowatości gruczolakowatej jelita grubego (familial adenomatous polyposis – FAP). Zapalenie zbiornika jelitowego (ang. pouchitis) jest jednym z najczęstszych powikłań u pacjentów z WZJG po proktokolektomii. Pouchitis charakteryzuje się wystąpieniem charakterystycznych objawów oraz nieprawidłowościami w badaniach endoskopowych i histologicznych. W zależności od czasu trwania objawów zapalenie zbiornika jelitowego można podzielić na zapalenie ostre, przewlekłe i nawracające, a w zależności od odpowiedzi na leczenie na antybiotykowrażliwe, antybiotykozależne oraz antybiotykooporne. W przypadku ostrego zapalenia zbiornika jelitowego rekomendowane jest stosowanie antybiotyków: cyprofloksacyny i/lub metronidazolu. W nawracającym zapaleniu zbiornika jelitowego zależnym od antybiotyków zalecana jest długotrwała antybiotykoterapia. W przewlekłym zapaleniu zbiornika jelitowego rekomendowane jest włączenie zaawansowanego leczenia immunosupresyjnego: antagonistów czynnika martwicy nowotworu (TNF-α), wedolizumabu, ustekinumabu, risankizumabu, ozanimodu, tofacytynibu i upadacytynibu. W ostatnich latach przywiązuje się dużą wagę do roli mikrobioty jelitowej w patogenezie chorób zapalnych jelit, w tym w zapaleniu zbiornika jelitowego. Stosowanie probiotyków zapobiega dysbiozie i sprzyja przywróceniu prawidłowej mikrobioty jelitowej. Skuteczność probiotyków u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit zależy przede wszystkim od rodzaju szczepów bakterii probiotycznych. Dotychczasowe prace naukowe przedstawiają obiecujące wyniki dotyczące stosowania probiotyków w profilaktyce i podtrzymaniu remisji u pacjentów z WZJG po zabiegu proktokolektomii odtwórczej z wytworzeniem zbiornika jelitowego.
Duży odsetek populacji uskarża się na zaburzenia trawienia, które mogą powodować szeroki wachlarz dolegliwości uciążliwych dla pacjenta. Zazwyczaj są one związane z zaburzeniami czynności dróg żółciowych, w tym zwieracza Oddiego (typu żółciowego lub trzustkowego) oraz pęcherzyka żółciowego. Rozpoznanie – zgodnie z Kryteriami Rzymskimi IV – jest wynikiem diagnostyki czynnej, potwierdzającej zmiany motoryczne, a niepolegającej jedynie na wykluczeniu zmian organicznych. Znaczącą rolę w utrzymaniu i regulacji wielu przemian metabolicznych w organizmie przypisujemy kwasom żółciowym podlegającym stałemu krążeniu wątrobowo-jelitowemu. W procesie tym kwasy żółciowe utrzymują odpowiedni stan mikrobioty jelitowej i integralność bariery jelitowej, działają przeciwzapalnie oraz regulują czynność motoryczną wielu narządów w układzie pokarmowym (rola tzw. osi mózgowo-trzewnej). Nie opracowano dotychczas obiektywnie skutecznych schematów leczenia zaburzeń funkcji motorycznych dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego (dyskinezy) oraz towarzyszącej im niekiedy niestrawności. Poza szczególnymi wskazaniami do zabiegu operacyjnego w chorobach czynnościowych dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego oraz górnego odcinka przewodu pokarmowego (niestrawność), jak np. cholecystektomia czy sfinkterotomia, zaleca się obecnie stosowanie leczenia farmakologicznego. W zależności od etiologii sprawdzają się różne grupy leków, najlepiej leki rozkurczowe, w tym hymekromon. Ma on potwierdzoną opinię bardzo skutecznego leku w obniżeniu wzmożonego napięcia zwieracza Oddiego, co uzasadnia jego stosowanie w stanach zaburzonej czynności dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego.
