Dział: Wiedza praktyczna
U wielu chorych na nieswoiste zapalenia jelit (ang. inflammatory bowel disease, IBD), mimo osiągnięcia remisji, utrzymują się objawy czynnościowe ze strony przewodu pokarmowego, przypominające w obrazie klinicznym zespół jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome, IBS). Wpływają one niekorzystnie na jakość życia pacjentów i wymagają odmiennego postępowania niż IBD. Wieloczynnikowe podłoże patogenetyczne tego zjawiska pozostaje wciąż nie do końca poznane. Z uwagi na podobieństwo symptomów IBS do tych występujących w aktywnej fazie IBD konieczne jest w pierwszej kolejności przeprowadzenie skrupulatnej diagnostyki różnicowej, mającej na celu przede wszystkim wykluczenie procesu zapalnego. Potwierdzenie remisji i pewne rozpoznanie tła czynnościowego objawów umożliwia następnie wdrożenie adekwatnego i zoptymalizowanego leczenia. W terapii zaburzeń czynnościowych w przebiegu IBD stosuje się zarówno metody niefarmakologiczne, w tym dietoterapię i psychoterapię, jak i farmakologiczne o udokumentowanej skuteczności w klasycznym IBS.
Przewlekłe zapalenie trzustki jest postępującą zapalną chorobą powodującą nieodwracalne zmiany w budowie miąższu i struktur przewodowych trzustki, która prowadzi do niewydolności zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczej tego narządu. Choroba dotyka coraz większej liczby osób, a koszty leczenia choroby zasadniczej i powikłań stale rosną. Klasyczne PZT, zwykle związane z nadużywaniem alkoholu, paleniem tytoniu lub niektórymi mutacjami genów, najczęściej zaczyna się od nawracających ataków ostrego zapalenia trzustki (OZT), które podstępnie przechodzi w proces zapalny z towarzyszącym przewlekłym wyniszczającym bólem w ciągu 3–5 lat. Typowymi objawami PZT w badaniach obrazowych są jeden lub więcej z następujących: zwapnienia, poszerzenie przewodów trzustkowych i zanik miąższu. Wśród objawów, z którymi zgłaszają się pacjenci, wyróżnić można nawracające bóle brzucha, biegunki tłuszczowe, wymioty i utratę masy ciała. Rekomendowanymi metodami diagnostycznymi są endosonografia, tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.
W wieloczynnikowej patogenezie IBS istotną rolę odgrywają zaburzenia interakcji dwukierunkowej osi jelito-mózg. Mikrobiota jelitowa jest zasadniczym elementem tych interakcji, a dysbioza bakteryjna bezpośrednio wpływa na pozostałe mechanizmy patogenetyczne IBS. Zespół rozrostu bakteryjnego SIBO to zespół objawów żołądkowo-jelitowych spowodowany nadmierną ilością bakterii w jelicie cienkim. Ryzyko wystąpienia SIBO w IBS jest prawie 10 razy wyższe niż u osób bez IBS – SIBO może występować nawet u 84% pacjentów z IBS. Z uwagi na działania niepożądane antybiotyków ogólnoustrojowych i ryzyko powstania antybiotykooporności preferowanym lekiem w eradykacji SIBO jest działający jedynie w jelicie eubiotyk ryfaksymina.
Otyłość, która przyjęła miano pandemii, insulinooporność, niska aktywność fizyczna, prozapalna dieta i zaburzenia w zakresie mikrobiomu jelitowego predysponują do wystąpienia chorób wątroby. Jedną z najczęstszych jednostek chorobowych dotykających wątrobę jest niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby, NAFLD, której leczenie opiera się na zmianie stylu życia (dietoterapii i utrzymywaniu regularnej aktywności fizycznej). Literatura naukowa pozwala wysnuć przypuszczenia, że na pracę wątroby można jednak wpływać dodatkowo poprzez manipulację kompozycji mikrobioty zasiedlającej jelita. W tym kontekście rozważa się zastosowanie substancji prebiotycznych oraz preparatów probiotycznych, których wymaganą właściwością jest udokumentowane korzystne działanie na zdrowie gospodarza. Przegląd badań traktujących o tej tematyce wskazuje na to, że probiotyki mogą mogą znaleźć rzeczywiste zastosowanie w terapii chorób wątroby i wsparciu jej funkcjonowania.
Przewlekłe zaparcia są powszechnym problemem zdrowotnym – choruje na nie około 14% światowej populacji. Często wiążą się z odczuwaniem bólu oraz istotnie pogarszają jakość życia pacjenta. Można wyróżnić zaparcia pierwotne i wtórne. Diagnoza powinna być stawiana na podstawie przyjętych kryteriów. Badania dodatkowe powinny być wykonywane w przypadku nieskuteczności terapii początkowej. Leczenie obejmuje identyfikację i eliminację wtórnych przyczyn zaparć, modyfikację stylu życia oraz leczenie farmakologiczne. Lekami pierwszego wyboru są środki osmotycznie czynne i środki stymulujące perystaltykę jelita grubego. Rola probiotyków jest nieudowodniona, natomiast leczenie chirurgiczne powinno być zarezerwowane dla ściśle określonej grupy pacjentów.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) stanowią skuteczną możliwość terapii przeciwzapalnej i przeciwbólowej. Ich działanie polega na blokowaniu aktywności enzymów zwanych cyklooksygenazami, COX-1 (konstytucyjnej, zwanej ochronną) i COX-2 (indukowanej przez czynniki prozapalne, zwanej destrukcyjną). Mechanizm ten odpowiada za większość licznych działań niepożądanych tej grupy leków (objawy dyspeptyczno-bólowe, owrzodzenia, krwawienia, perforacja, enteropatia, anemia z niedoboru żelaza). Skutki uboczne tej terapii dotyczą zarówno górnego, jak i dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Korzystna modyfikacja mikrobioty jelitowej (probiotyki, eubiotyki) oraz stosowanie selektywnych inhibitorów COX-2 mogą stanowić pożądaną strategię postępowania w grupie zwiększonego ryzyka powikłań ze strony dolnego odcinka przewodu pokarmowego.
Choroba refluksowa przełyku (GERD) to wciąż powszechny problem, którego objawy znacząco wpływają na jakość życia pacjentów. Jego diagnoza może być niekiedy utrudniona ze względu na nietypowy obraz kliniczny czy współwystępowanie innych dolegliwości. Warto zapoznać się ze wszystkimi możliwymi objawami, aby dostatecznie szybko powiązać je z GERD, ponieważ wczesne postawienie rozpoznania i zastosowanie leczenia uchroni chorych przed powikłaniami. Diagnostyka choroby refluksowej przełyku składa się z połączenia identyfikacji objawów, weryfikacji endoskopowej, monitorowania refluksu oraz ewaluacji odpowiedzi na zastosowaną interwencję terapeutyczną. Obecnie rekomendowane leczenie obejmuje przede wszystkim zmianę diety i stylu życia pacjenta, a w postępowaniu farmakologicznym niezmiennie ważną rolę odgrywają inhibitory pompy protonowej. W uzasadnionych przypadkach zastosowanie znajdują inwazyjne metody leczenia, w tym operacyjne. Niniejszy artykuł stanowi przegląd najnowszych rekomendacji postępowania diagnostycznego w przypadku podejrzenia GERD oraz zaleceń terapeutycznych zgodnych z obecną wiedzą medyczną.
Zakażenie Helicobacter pylori (H. pylori) jest jednym z najczęstszych przewlekłych infekcji, występujących u około połowy ludności na świecie. Aktualne rekomendacje zgodnie stwierdzają, że optymalne leczenie eradykacyjne powinno być skuteczne już przy pierwszej próbie leczenia. Niestety, narastająca oporność tej bakterii na dostępne antybiotyki przyczynia się do niepowodzenia terapii i stanowi narastający problem kliniczny. Z tego powodu, standardowa potrójna terapia (inhibitor pompy protonowej, amoksycylina i klarytromycyna) nie powinna być stosowana jako leczenie pierwszego wyboru w większości krajów, w tym w Polsce. Aktualne wytyczne dotyczące leczenia zakażenia H. pylori zalecają schemat terapii poczwórnej z bizmutem lub bez bizmutu przez 10–14 dni. Przy niepowodzeniu leczenia, w terapii drugiego wyboru należy zastosować terapię potrójną z lewofloksacyną lub poczwórną z bizmutem (jeśli nie była wcześniej stosowana). Do działań, które mogą zwiększyć skuteczność eradykacji H. pylori zaliczamy wydłużenie czasu terapii (do 14 dni), zwiększenie dawek leków hamujących wydzielanie żołądkowe, przestrzeganie zaleceń lekarskich, oraz w świetle nowych doniesień, podawanie określonych probiotyków, takich jak Saccharomyces boulardii lub Lactobacillus reuteri, które oprócz zwiększenia skuteczności leczenia, zmniejszają też częstość występowania działań niepożądanych terapii antybiotykowej.
Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (ang. Nonalcoholic Fatty Liver Disease, NAFLD) to obecnie najczęstsza przewlekła choroba wątroby na świecie dotycząca około 25% populacji. NAFLD, stanowi wątrobową manifestację zaburzeń metabolicznych, wiąże się nie tylko z ryzykiem wystąpienia powikłań wątrobowych, ale również zwiększa ryzyko wystąpienia m.in. cukrzycy typu 2, przewlekłej choroby nerek i nowotworów złośliwych. Czynnikiem ryzyka rozwoju NAFLD jest wysokoenergetyczna dieta, bogata w żywność przetworzoną, tłuszcze nasycone i wytwarzaną przemysłowo fruktozę. Rozpowszechnienie NAFLD jest wiązane z pandemią otyłości. NAFLD jest stwierdzane u 70% pacjentów z otyłością i 65% pacjentów z cukrzycą typu 2. 40% pacjentów z NAFLD to osoby nieotyłe. Stanowi to jedną z przesłanek do wprowadzenia nowych kryteriów diagnostycznych choroby, które uwzględniają nie tylko wskaźnik masy ciała, ale również obecność zaburzeń metabolicznych. Zmniejszenie masy ciała ma korzystny wpływ na parametry histopatologiczne NAFLD i niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby. Podstawą terapii NAFLD są zalecenia dotyczące zmiany stylu życia, obejmujące dietę i aktywność fizyczną. Wytyczne rekomendują indywidualizację postępowania, ale jego filarami są zmniejszenie energetyczności diety, ograniczenie tłuszczów nasyconych i cukrów prostych, ograniczenie/eliminacja alkoholu i wysiłek fizyczny. Zalecaną dietą jest dieta śródziemnomorska.