Autor: Piotr Eder

Nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), do których należą choroba Leśniowskiego-Crohna (ChLC) i wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG), to nieuleczalne schorzenia przewodu pokarmowego o poważnym rokowaniu i niejasnej etiologii, w patogenezie których kluczową rolę odgrywają zaburzenia odpowiedzi immunologicznej. W ostatnich dwóch dekadach nastąpił istotny postęp w terapii tych chorób, głównie poprzez wprowadzenie do algorytmów postępowania nowoczesnych leków biologicznych oraz tzw. syntetycznych leków małocząsteczkowych, które oddziałują na różne mechanizmy immunologiczne, zaangażowane w patogenezę stanu zapalnego. Pomimo udowodnionej skuteczności i bezpieczeństwa, nadal ważnym problemem pozostaje brak skuteczności także tych opcji terapeutycznych u niemałego odsetka chorych. Powyższe problemy skłaniają naukowców do poszukiwania coraz to nowszych leków o różnych punktach uchwytu. Przykładem są leki biologiczne oddziałujące na oś interleukina-12 (IL-12)–interleukina 23 (IL-23). Aktualnie w tej grupie zarejestrowane do leczenia są: ustekinumab, który jest ludzkim przeciwciałem monoklonalnym skierowanym przeciwko podjednostce p40, wspólnej dla ludzkich cytokin IL-12 i IL-23, oraz będące przedmiotem poniższego opracowania ryzankizumab, guselkumab i mirikizumab, które w sposób wybiórczy blokują podjednostkę p19 IL-23.

Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki (ang. exocrine pancreatic insufficiency – EPI) stanowi jedno z głównych powikłań przewlekłego zapalenia trzustki. Trzustka dysponuje dużą rezerwą czynnościową, dlatego objawy kliniczne EPI pojawiają się, gdy dojdzie do utraty powyżej 90% miąższu narządu. Do objawów EPI zaliczamy m.in. ból brzucha (z często towarzyszącym wzdęciem), stolce tłuszczowe, utratę masy ciała, a w zaawansowanym stadium – ciężkie niedożywienie białkowo-kaloryczne [6]. Wyróżnia się kilka testów służących do potwierdzenia EPI, jednak najczęściej wykonuje się oznaczenie elastazy-1 w kale. Terapia EPI obejmuje głównie substytucję enzymów trzustkowych, leczenie żywieniowe oraz objawowe (przede wszystkim przeciwbólowe). Zmniejszenie lub całkowite wycofanie się objawów klinicznych świadczy o skuteczności wdrożonej terapii. W niniejszej pracy przedstawiono charakterystykę etiopatogenetyczną i symptomatologiczną EPI. Omówiono także możliwości terapii EPI ze szczególnym uwzględnieniem suplementacji enzymów trzustkowych.

Ostatnie lata to okres dynamicznych zmian w dostępności nowych opcji leczenia nieswoistych chorób zapalnych jelit (NChZJ). Rosnąca liczba leków ukierunkowanych molekularnie daje coraz większe możliwości osiągania ambitnych celów terapeutycznych zarówno w chorobie Leśniowskiego- -Crohna (ChLC), jak i we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego (WZJG). Jednym z leków o najlepszych dowodach naukowych na przydatność w terapii NChZJ jest upadacytynib (UPA). To pierwszy doustny lek małocząsteczkowy, który uzyskał rejestrację we WZJG i ChLC. Charakteryzuje się dużą skutecznością, szybkim początkiem działania, dobrym profilem bezpieczeństwa i przydatnością także u chorych z pozajelitowymi manifestacjami NChZJ. W niniejszej pracy podsumowano aktualne możliwości zastosowania nowoczesnych opcji leczenia NChZJ ze szczególnym uwzględnieniem terapii UPA. Przedstawiono także najważniejsze zasady stosowania leku w ramach programów lekowych realizowanych w Polsce.

Do grupy nieswoistych zapaleń jelit należą dwie główne jednostki chorobowe: wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz choroba Leśniowskiego-Crohna. Ich dokładna etiologia nie jest poznana, choć sugeruje się, że występują u osób predysponowanych genetycznie i są odpowiedzią immunologiczną na niekorzystne czynniki środowiskowe. Ważną rolę w etiopatogenezie stanu zapalnego w nieswoistych chorobach zapalnych jelit odgrywają limfocyty, infiltrujące ścianę zmienionego chorobowo jelita. Dlatego coraz więcej badań jest poświęconych działaniu wedolizumabu, czyli humanizowanego przeciwciała monoklonalnego, które może wpływać na ograniczenie zdolności limfocytów do naciekania tkanek jelita.