Autor: Wojciech Cichy

Duży odsetek populacji uskarża się na zaburzenia trawienia, które mogą powodować szeroki wachlarz dolegliwości uciążliwych dla pacjenta. Zazwyczaj są one związane z zaburzeniami czynności dróg żółciowych, w tym zwieracza Oddiego (typu żółciowego lub trzustkowego) oraz pęcherzyka żółciowego. Rozpoznanie – zgodnie z Kryteriami Rzymskimi IV – jest wynikiem diagnostyki czynnej, potwierdzającej zmiany motoryczne, a niepolegającej jedynie na wykluczeniu zmian organicznych. Znaczącą rolę w utrzymaniu i regulacji wielu przemian metabolicznych w organizmie przypisujemy kwasom żółciowym podlegającym stałemu krążeniu wątrobowo-jelitowemu. W procesie tym kwasy żółciowe utrzymują odpowiedni stan mikrobioty jelitowej i integralność bariery jelitowej, działają przeciwzapalnie oraz regulują czynność motoryczną wielu narządów w układzie pokarmowym (rola tzw. osi mózgowo-trzewnej). Nie opracowano dotychczas obiektywnie skutecznych schematów leczenia zaburzeń funkcji motorycznych dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego (dyskinezy) oraz towarzyszącej im niekiedy niestrawności. Poza szczególnymi wskazaniami do zabiegu operacyjnego w chorobach czynnościowych dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego oraz górnego odcinka przewodu pokarmowego (niestrawność), jak np. cholecystektomia czy sfinkterotomia, zaleca się obecnie stosowanie leczenia farmakologicznego. W zależności od etiologii sprawdzają się różne grupy leków, najlepiej leki rozkurczowe, w tym hymekromon. Ma on potwierdzoną opinię bardzo skutecznego leku w obniżeniu wzmożonego napięcia zwieracza Oddiego, co uzasadnia jego stosowanie w stanach zaburzonej czynności dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego.

Nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna, charakteryzują się przewlekłym przebiegiem, często prowadzą do hospitalizacji, niekiedy wymagają operacji. NChZJ przebiegają w różnego typu rzutach (zaostrzenie lub remisja) niezależnie od stosowania określonego postępowania farmakologicznego uzupełnianego leczeniem dietetycznym, które ma łagodzić uwalnianie czynników prozapalnych, a zwiększać uwalnianie czynników antyzapalnych. Dlatego tak ważne jest leczenie kompleksowe z uwzględnieniem indywidualnie dobranego leczenia uzupełniającego (np. leki osłonowe typu kwas krzemowy koloidalny) oraz żywieniowego.

W skład czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego (CZPP) wchodzi wiele dolegliwości. Ich odrębność i zróżnicowane współwystępowanie objawów kwalifikują je do oddzielnych chorób. Nie są one spowodowane żadnymi organicznymi lub metabolicznymi uszkodzeniami przewodu pokarmowego. Najczęstszą dolegliwością w tej grupie chorób jest czynnościowy (synonimy: autonomiczny, trzewny, skurczowy) ból brzucha, będący podstawowym objawem CZPP, w tym zespołu jelita nadwrażliwego (ZJN). Czynnościowy ból brzucha (ang. FACP; Functional Abdominal Cramping Pain) nie jest związany z przyczynami organicznymi (jest „czynnościowy”) i nie spełnia w 100% Kryteriów Rzymskich IV, odpowiadających danemu, ściśle zdefiniowanemu rozpoznaniu. Dodatkowo cechuje się przewlekłością objawów, ma dobre rokowanie, choć wpływa negatywnie na jakość życia.

Czynnościowe zmiany (choroby) przewodu pokarmowego (CZPP) są jedną z najczęstszych grup dolegliwości chorobowych występujących zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Ich patomechanizm jest bardzo złożony. Obecnie przyjmuje się, że u jego podstawy znajdują się zaburzenia w funkcjonowaniu osi mózgowo-mikrobiotyczno-jelitowej. Dominującym objawem jest czynnościowy ból brzucha (synonimy: autonomiczny, trzewny). Do najczęstszych przyczyn czynnościowych bólów brzucha należą: kolka jelitowa, wzdęcia, zaparcie stolca, refluks żołądkowo-przełykowy, przerost bakteryjny, nietolerancje/alergie pokarmowe oraz zespół jelita nadwrażliwego (ZJN). W związku ze złożonym patomechanizmem i symptomatologią leczenie tego zespołu jest wielokierunkowe. Ciekawym, stosunkowo nowym preparatem wspomagającym usuwanie objawów CZPP jest koloidalny kwas krzemowy.

Bóle brzucha są jednym z najczęstszych powodów zgłaszania się pacjentów w różnym wieku do lekarza. Ból jest odczuciem subiektywnym. Powinien być postrzegany ogólnoustrojowo następnie lokalizowany narządowo: bóle brzucha pochodzenia „brzusznego” (somatyczne, czynnościowe) lub „pozabrzusznego” (mózgowe). W zakresie podziału bólów czynnościowych obowiązuje tzw. Klasyfikacja Rzymska IV z 2016 roku. Jedną z najczęstszych chorób z bólami czynnościowymi jest zespół jelita nadwrażliwego. W jego wstępnym leczeniu zasadne jest podania leku osłonowego, np. koloidalnego kwasu krzemowego. Przy innych rodzajach bólów brzucha stosujemy określenia: ostre lub przewlekłe, kolkowe lub stałe, popokarmowe lub stresowe itd. W patofizjologii bólów brzucha istotną rolę przypisuje się osi mikrobiota-jelito-mózg, co uzasadnia uporządkowanie dotychczas stosowanej symptomatologii bólów brzucha. W artykule podjęto próbę takiej systematyki.

Trzustka, wątroba i przewód pokarmowy (jelita) to narządy trawienia i wchłaniania pozostające względem siebie w ścisłej zależności topograficzno-anatomicznej, ale przede wszystkim funkcjonalnej. Zlokalizowane są w tzw. polu jelitowo-wątrobowo-trzustkowym, co sprawia, że są trudno dostępne w badaniu przedmiotowym m.in. z uwagi na „nakładanie się” morfologiczne, pozostają niejednokrotnie trudne do diagnozy nawet z zastosowaniem nowoczesnych metod, np. badań immunologicznych, radiologicznych czy izotopowych. Z tego powodu ograniczone jest wnioskowanie o funkcji poszczególnych narządów, np. w chorobach autoimmunologicznych przebiegających w nich oddzielnie lub łącznie. W ostatnich latach notuje się wzrost częstości ich występowania i to zarówno narządowo swoistych, jak i układowych.

Laktoza, to obecny w mleku ssaków dwucukier, który pełni ważne funkcje biologiczne i ma znaczenie w programowaniu żywieniowym i mikrobiotycznym. Rozkładana jest przez jelitowy enzym – laktazę, którego aktywność zmienia się w czasie życia człowieka, obniżając się wraz z wiekiem. Intensywność objawów klinicznych po spożyciu np. mleka zależna jest od całkowitej aktywności laktazy, ilości spożytej laktozy, jej źródła (lepiej tolerowane są produkty fermentowane), czasu pasażu jelitowego oraz obecności prawidłowej mikrobioty jelitowej. Małe dawki laktozy u osób z zaburzonym wchłanianiem laktozy indukują tolerancję na ten dwucukier, dlatego u osób z pier- wotną hipolaktazją należy stosować zbilansowaną dietę zawierającą laktozę – pochodzącą z różnych źródeł, w dawce nie przekraczającej 12 g/dzień