Autor: Ewa Małecka-Wojciesko

Oś jelitowo-mózgowa (ang. gut-brain axis – GBA) jest to złożony system komunikacyjny obejmujący autonomiczny i ośrodkowy układ nerwowy, układ neuroendokrynny, immunologiczny oraz mikrobiotę jelitową. Utrzymanie prawidłowego funkcjonowania tej osi jest kluczowe dla zachowania zdrowia psychicznego i funkcji przewodu pokarmowego. Mikrobiota jelitowa ma istotny wpływ na funkcjonowanie osi GBA, m.in. oddziaływanie na barierę jelitową oraz modulację odpowiedzi immunologicznej i neuroprzekaźnikowej. Do głównych szlaków komunikacyjnych osi jelitowo-mózgowej zaliczamy szlaki neuronalne, szlaki neuroendokrynne i szlaki związane z układem immunologicznym. Probiotyki, w szczególności Bifidobacterium longum 35624 + 1714, stanowią obiecujące podejście terapeutyczne w zaburzeniach osi jelitowo-mózgowej, mogące łagodzić zarówno objawy somatyczne, jak i psychiczne. Istnieje potrzeba prowadzenia dalszych badań klinicznych i translacyjnych, które pozwolą na lepsze zrozumienie mechanizmów osi jelitowo-mózgowej i umożliwią opracowanie spersonalizowanych metod leczenia opartych na modulacji mikrobioty.

Mesalazyna jest podstawowym lekiem stosowanym w leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit (IBD), szczególnie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG). Jej skuteczność wynika z miejscowego działania przeciwzapalnego w błonie śluzowej jelita, obejmującego hamowanie syntezy prostaglandyn i leukotrienów, modulację szlaku NF-κB oraz redukcję stresu oksydacyjnego. Nowoczesne technologie farmaceutyczne, takie jak powłoki zależne od pH i systemy wielomatrixowe, umożliwiają precyzyjne uwalnianie leku w miejscu docelowym, co zwiększa jego efektywność i ogranicza działania niepożądane. Dodatkowo mesalazyna wykazuje działanie jako agonista receptorów PPARγ, wspierając regenerację błony śluzowej jelita i modulując mikrobiom, co przyczynia się do stabilizacji stanu zapalnego. W terapii WZJG stanowi lek pierwszego wyboru zarówno w indukcji, jak i utrzymaniu remisji. Preparaty doodbytnicze, takie jak czopki i wlewki, są szczególnie skuteczne w dystalnej lokalizacji choroby, podczas gdy w rozległych zapaleniach zaleca się stosowanie wysokich dawek doustnych w połączeniu z terapią miejscową. Dzięki szerokiemu spektrum działania i korzystnemu profilowi bezpieczeństwa mesalazyna pozostaje kluczowym elementem farmakoterapii w łagodnych i umiarkowanych postaciach IBD, wspierając poprawę jakości życia pacjentów oraz zmniejszając ryzyko powikłań.

Zespół jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome – IBS) jest przewlekłym zaburzeniem o wieloczynnikowej etiologii, w którym kluczową rolę odgrywają czynniki zarówno fizjologiczne, jak i psychologiczne. W patogenezie IBS istotną funkcję pełni mikrobiota jelitowa, która wpływa na interakcje w osi jelito–mózg poprzez mechanizmy neuronalne, immunologiczne i endokrynne. Zmiany w składzie mikrobioty, w tym obniżenie liczby korzystnych bakterii Lactobacillus i Bifidobacterium oraz wzrost liczby patogenów, są związane z nasileniem objawów IBS, takich jak ból brzucha, biegunki i wzdęcia. W związku z tym modulacja mikrobioty jelitowej staje się coraz istotniejszym elementem terapii IBS.

Odpowiednie oczyszczenie jelita jest kluczowe dla wysokiej jakości kolonoskopii, ponieważ wpływa na dokładność badania i wykrywalność ewentualnych zmian. Jednakże badania pokazują, że aż 17,2–44,2% kolonoskopii przeprowadza się w warunkach niewystarczającego przygotowania. Prowadzi to do wydłużenia czasu trwania procedury, wyższego ryzyka powikłań i większej szansy pominięcia ewentualnych patologii. W wyborze odpowiednich preparatów do przygotowania pacjenta do badania należy wziąć pod uwagę liczne czynniki, takie jak rodzaj preparatu stosowanego do przygotowania, wiek, choroby towarzyszące, dietę, płeć, przyjmowane leki, uzależnienia oraz poprzednie hospitalizacje. Odpowiednie środki zapobiegawcze i edukacja pacjentów są kluczowe dla zapewnienia sukcesu procedury. Przeprowadzono wiele badań analizujących czynniki ryzyka niewłaściwego przygotowania oraz strategie jego optymalizacji. W pracy tej zostały podsumowane najważniejsze dowody w tej dziedzinie.

Achalazja jest to rzadka choroba przełyku o niejasnej etiologii. Jest to pierwotne zaburzenie motoryki przełyku charakteryzujące się upośledzeniem rozkurczu dolnego zwieracza przełyku (LES) i osłabieniem perystaltyki przełyku, co powoduje zwężenie połączenia przełykowo-żołądkowego (EGJ). W achalazji występuje szereg objawów przełykowych i pozaprzełykowych. Najczęstszym objawem są zaburzenia połykania, początkowo pokarmów stałych, a później także płynnych. Diagnostyka achalazji opiera się przede wszystkim na trzech podstawowych badaniach: gastroskopii, zdjęciu radiologicznym przełyku z barytem i manometrii wysokiej rozdzielczości. Na podstawie wyników manometrii dokonano głównego podziału zaburzeń motoryki przełyku na 3 podtypy (klasyfikacja Chicago). Dodatkowo wykorzystuje się sondę typu FLIP, TK przełyku i ultrasonografię endoskopową. Występują różne metody leczenia achalazji. Aktualnie główną metodą wykorzystywaną i opisywaną w jej leczeniu jest zabieg POEM (przezustna miotomia endoskopowa). Do często wykorzystywanych metod zalicza się: dylatację pneumatyczną (PD), wstrzykiwanie toksyny botulinowej i leczenie chirurgiczne, w tym laparoskopową kardiomiotomię sposobem Hellera (LHM). Do najrzadszych metod, zarezerwowanych jedynie dla pacjentów, którzy mają przeciwwskazania, nie wyrażają zgody na inne metody leczenia lub gdy te terapie okazały się nieskutecznie, należy leczenie farmakologiczne. Wraz z upływem lat udoskonalano metody diagnostyki i leczenia achalazji. W poprawie jakości życia pacjentów z tą chorobą główne znaczenie ma dalsze pogłębianie wiedzy i udoskonalanie metod leczenia, w tym przede wszystkim przezustnej miotomii endoskopowej.

Przewlekłe zapalenie trzustki jest postępującą zapalną chorobą powodującą nieodwracalne zmiany w budowie miąższu i struktur przewodowych trzustki, która prowadzi do niewydolności zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczej tego narządu. Choroba dotyka coraz większej liczby osób, a koszty leczenia choroby zasadniczej i powikłań stale rosną. Klasyczne PZT, zwykle związane z nadużywaniem alkoholu, paleniem tytoniu lub niektórymi mutacjami genów, najczęściej zaczyna się od nawracających ataków ostrego zapalenia trzustki (OZT), które podstępnie przechodzi w proces zapalny z towarzyszącym przewlekłym wyniszczającym bólem w ciągu 3–5 lat. Typowymi objawami PZT w badaniach obrazowych są jeden lub więcej z następujących: zwapnienia, poszerzenie przewodów trzustkowych i zanik miąższu. Wśród objawów, z którymi zgłaszają się pacjenci, wyróżnić można nawracające bóle brzucha, biegunki tłuszczowe, wymioty i utratę masy ciała. Rekomendowanymi metodami diagnostycznymi są endosonografia, tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.

Choroba refluksowa przełyku (GERD) to wciąż powszechny problem, którego objawy znacząco wpływają na jakość życia pacjentów. Jego diagnoza może być niekiedy utrudniona ze względu na nietypowy obraz kliniczny czy współwystępowanie innych dolegliwości. Warto zapoznać się ze wszystkimi możliwymi objawami, aby dostatecznie szybko powiązać je z GERD, ponieważ wczesne postawienie rozpoznania i zastosowanie leczenia uchroni chorych przed powikłaniami. Diagnostyka choroby refluksowej przełyku składa się z połączenia identyfikacji objawów, weryfikacji endoskopowej, monitorowania refluksu oraz ewaluacji odpowiedzi na zastosowaną interwencję terapeutyczną. Obecnie rekomendowane leczenie obejmuje przede wszystkim zmianę diety i stylu życia pacjenta, a w postępowaniu farmakologicznym niezmiennie ważną rolę odgrywają inhibitory pompy protonowej. W uzasadnionych przypadkach zastosowanie znajdują inwazyjne metody leczenia, w tym operacyjne. Niniejszy artykuł stanowi przegląd najnowszych rekomendacji postępowania diagnostycznego w przypadku podejrzenia GERD oraz zaleceń terapeutycznych zgodnych z obecną wiedzą medyczną.

Kamica pęcherzyka żółciowego jest chorobą, w przebiegu której dochodzi do powstawania złogów w obrębie pęcherzyka żółciowego wywołujących niekiedy objawy kolki żółciowej. Dotyka około 20% populacji polskiej. Kobiety chorują 4-krotnie częściej niż mężczyźni. Etiologia kamicy żółciowej jest złożona. Podstawową metodą diagnostyczną kamicy pęcherzyka żółciowego jest ultrasonografia, która pozwala uwidocznić powiększenie pęcherzyka żółciowego, obecność złogów oraz zmian w obrębie ściany pęcherzyka, takich jak jej pogrubienie czy obecność okołopęcherzykowego płynu będącego jednym z objawów zapalenia tego narządu. Leczenie napadu niepowikłanej kolki żółciowej polega na wstrzymaniu żywienia doustnego, nawadnianie, terapii przeciwbólowej i rozkurczowej. Złotym standardem wyleczenia kamicy pęcherzyka żółciowego jest cholecystektomia laparoskopowa. Do najczęstszych powikłań kamicy pęcherzyka żółciowego zalicza się ostre zapalenia pęcherzyka żółciowego. W tym artykule przedstawiono patogenezę i praktyczne podejście do leczenia kamicy pęcherzyka żółciowego.