Dieta low FODMAP w terapii IBS (zespół jelita nadwrażliwego)

Dieta low FODMAP w terapii IBS (zespół jelita nadwrażliwego)

Zespół jelita nadwrażliwego (ang. Irritable Bowel Syndrome, IBS) należy do zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego i obecnie przysparza wielu trudności nie tylko pacjentom, ale również klinicystom i dietetykom. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi IBS definiuje się jako nawracający ból brzucha występujący średnio przez co najmniej 1 dzień w tygodniu przez ostatnie 3 miesiące. Dodatkowo, musi spełniać dwa z poniższych kryteriów: 

• jest związany z wypróżnieniem, 
• jest związany ze zmianą częstości wypróżnień, 
• jest związany ze zmianą konsystencji stolca [1]. 

Leczenie dietą polega na zastosowaniu optymalnego planu żywieniowego, który wpłynie na złagodzenie objawów bólowych, uregulowanie rytmu wypróżnień oraz poprawę samopoczucia pacjenta. W świetle dotychczasowych doniesień, najbardziej zalecanym modelem żywieniowym w terapii IBS wydaje się być dieta low FODMAP.
Z uwagi na dokuczliwe objawy, które towarzyszą pacjentom z IBS poszukuje się optymalnego sposobu żywienia, skutecznego w łagodzeniu dolegliwości. Znanych jest wiele diet, które znajdują zastosowanie w IBS, nie mniej jednak warto przyjrzeć się ich skuteczności. W tabeli nr 1 zostały przedstawione przykłady diet stosowanych w IBS wraz z oceną ich efektywności. Jak się okazuje jedną z bardziej skutecznych diet w IBS jest dieta low FODMAP.
 

Dieta low FODMAP

Dieta low FODMAP polega na ograniczeniu fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli. Produkty dostarczające powyższych składników są bardzo powszechne we współczesnej diecie, w szczególności wysoko przetworzonej [3]. Należą do nich produkty zbożowe, nabiał, niektóre owoce i warzywa, napoje, żywność przetworzona oraz dodatki do żywności (tabela 2) [6]. 
Wspólnym mianownikiem FODMAP jest ich gorsza wchłanialność w jelicie cienkim, wysoka aktywność osmotyczna (zwiększają transfer wody do światła jelit, a to z kolei nasila biegunkę) oraz podatność na procesy fermentacyjne. Dodatkowo stwierdza się, że pacjenci z IBS mogą cierpieć na nadwrażliwość trzewną, i tak jak nadmierna fermentacja fruktozy u zdrowej osoby nie powoduje dolegliwości bólowych, u pacjenta z IBS może pojawić się odczuwalny dyskomfort. Zastosowanie diety low FODMAP wpływa nie tylko na złagodzenie dolegliwości żołądkowo-jelitowych, ale może również oddziaływać na funkcje immunologiczne. A mianowicie zaobserwowano, że stosowanie diety low FODMAP u osób z IBS przyczynia się do obniżenia stężenia w surowicy krwi cytokin prozapalnych (IL-6, IL-8) oraz histaminy w moczu [4].
Należy mieć na uwadze, że dieta low FODMAP nie powinna być stosowana długoterminowo, ponieważ zwiększa ryzyko wystąpienia dysbiozy jelitowej. Niska podaż oligosacharydów (FOS/GOS) z jednej strony łagodzi dolegliwości u pacjentów z IBS, ale pamiętajmy że FOS i GOS to także substrat fermentacyjny dla bakterii probiotycznych. Długotrwałe stosowanie diety low FODMAP wpływa na mikroflorę jelitową, zmniejszając ilość bakterii probiotycznych (np. Bifidobacterium, Faecalibacterium prausnitzii). W związku z powyższym po 4–8-tygodniowej fazie eliminacji w której wyklucza się wszystkie FODMAP, należy ponownie wdrażać do diety produkty fermentujące jednocześnie oceniając osobniczą tolerancję na poszczególne rodzaje składników fermentujących (oligo-; di-; monosacharydy i poliole). W sytuacji gdy konkretny składnik fermentujący nie powoduje dolegliwości, jest to przesłanka o zasadności pozostawienia go w codziennej diecie i następnie można przejść do prowokacji kolejnym składnikiem. Na tej podstawie zostaje wypracowany indywidualny schemat żywienia dla konkretnego pacjenta z IBS. Warto pamiętać, że aktualne doniesienia naukowe wskazują na korzyści wynikające z suplementacji diety low FODMAP probiotykiem dostarczającym bakterie z rodzaju Bifidobacterium [7]. Suplementacja taka będzie szczególnie korzystna w fazie eliminacji, kiedy ryzyko dysbiozy jelitowej jest największe. Wśród substancji, które mogą wspomóc funkcjonowanie przewodu pokarmowego, warto jeszcze wymienić kwas krzemowy. Cząsteczki wspomnianego kwasu tworzą na śluzówce żołądka i jelit ochronną warstwę, zmniejszającą negatywne skutki oddziaływania substancji drażniących. Ponadto, kwas krzemowy wykazuje również zdolność wiązania toksyn, wirusów i bakterii, tym samym ułatwiając ich eliminację z przewodu pokarmowego. Koloidalny kwas krzemowy może być również pomocny w minimalizowaniu objawów refluksu, bólu brzucha, biegunek oraz innych zaburzeń dyspeptycznych (wzdęcia, gazy jelitowe), tak charakterystycznych dla pacjentów z IBS. Prowadząc pacjentów z zaburzeniami żołądkowo-jelitowym możemy włączyć także probiotykoterapię oraz suplementację diety koloidalnym kwasem krzemowym, aby przynieść ulgę w dolegliwościach.
 

Podsumowanie

Jak się okazuje w praktyce pacjenci mogą być w różnym stopniu wrażliwi na poszczególne rodzaje składników fermentujących obecnych w żywności. Część pacjentów źle toleruje fruktozę i produkty na niej bazujące podczas gdy pozostałe składniki fermentujące mogą być dobrze tolerowane. W związku z powyższym nie istnieje jedna uniwersalna dieta low FODMAP dla wszystkich pacjentów z IBS.
 Zalecenia powinny być w dużym stopniu dostosowywane indywidualnie w oparciu o dokładnie przeprowadzony wywiad żywieniowy. Doniesienia naukowe potwierdzają również, że dieta low FODMAP jest najbardziej efektywna u pacjentów którzy ją stosują pod okiem wykwalifikowanego i doświadczonego dietetyka [5, 8]. Takie postępowanie pozwoli zapewnić odpowiednią podaż wszystkich makro- i mikroskładników oraz błonnika pokarmowego, co zminimalizuje ryzyko wystąpienia niedoborów pokarmowych, a jednocześnie wpłynie na poprawę dolegliwości żołądkowo-jelitowych.

Piśmiennictwo:

1. Mulak A., Smereka A., Paradowski L. Nowości i modyfikacje w Kryteriach Rzymskich IV. Gastroenterol Klin 2016; 8(2): 52–61.
2. Harper A., Naghibi M.M., Garcha D. The role of bacteria, probiotics and diet in irritable bowel syndrome. Foods 2018; 7: 13.
3. Eswaran S., Farida J.P., Green J. et al. Nutrition in management of gastrointestinal disease and disorders: the evidence for the low FODMAP diet. Curr Op Pharmacol 2017; 37: 151–157.
4. Hustoft T.N., Hausken T., Ystad S.O. et al. Effects of varying dietary content of fermentable short-chain carbohydrates on symptoms, fecal microenvironment and cytokine profiles in patients with irritable bowel syndrome. Neurogastroenterol Motil 2017, 29.
5. Barrett J.S. How to institute the low FODMAP diet. J Gastroenterol Hepatol 2017; 32: 8–10.
6. Nanayakkara W.S., Skidmore P.ML, O’Brien L. et al. Efficacy of the low FODMAP diet for treating irritable bowel syndrome: the evidence to date. Clin Exp Gastroenterol 2016; 9: 131–142.
7. Staudacher H.M., Lomer M.C.E., Farquharson F.M. et al. A diet low in FODMAPs reduces symptoms in patients with irritable bowel syndrome and a probiotic restores Bifidobacterium species: a randomized controlled trial. Gastroenterol 2017; 153: 936–947.
8. Erickson J., Korczak R., Wang Q. et al. Gastrointestinal tolerance of low FODMAP oral nutrition supplements in healthy human subjects: a randomized controlled trial. Nutr J 2017; 16: 35.